Đã từ rất lâu rồi, Việt Nam luôn được nhắc tới không chỉ là một đất nước có vô vàn cảnh đẹp mà bên cạnh đó, nền ẩm thực nước nhà cũng vô cùng phong phú và đa dạng.
Có thể nói, qua đôi bàn tay khéo léo, tài tình của những người đầu bếp Việt, dù là những đầu bếp cao cấp hay cho tới những đôi tay bình dị của các bà các mẹ cũng đã có thể chế biến ra rất nhiều món ăn ngon từ những nguyên vật liệu vô cùng mộc mạc.
Có khi từ những thứ mà khiến chúng ta phải thốt lên: “Cái đó cũng có thể làm thành món ăn được sao?”. Và một trong những thứ đã làm nên một phần sự đặc biệt cho món ăn Việt chính là những loại hoa.
Đi khắp từ Bắc chí Nam có vô vàn loại hoa trải sắc dọc miền đất nước. Bắt đầu từ vùng đất cao của Tây Bắc, chúng ta có mùa hoa ban trắng nở rộ khắp núi rừng. Những cánh hoa ban trắng ngần mong manh trước gió, nhẹ bay bay trong cái không khí se lạnh của mùa xuân.
Vào độ tháng 3 – tháng 4, chính là mùa mà hoa ban nở trắng xóa khắp muôn nơi ở vùng Tây Bắc. Đó cũng là lúc, người dân nơi ấy chế biến món ăn từ hoa ban .
Cánh hoa ban mỏng manh ấy tuy nhỏ mà lại có thể chế biến ra khá nhiều món ăn ngon mà chúng ta không ngờ tới. Đầu tiên phải kể đến là món xôi hoa ban hay thường được gọi là ban đồ. Xôi nếp thơm dẻo kết hợp cùng cái sự ngọt bùi và thoang thoảng hương thơm của cả lá và hao ban chấm cùng với “chẩm chéo” với các gia vị muối, ớt, tỏi và mắc khén. Mọi sự đặc biệt của hương vị Tây Bắc đều tụ lại trong một món ăn.
Bên cạnh món ban đồ ấm nóng thì còn một món ăn khác được xem là món khai vị vùng đất Tây Bắc thết đãi cho con người nơi đây, đó chính là món nộm hoa ban.
Lá và cả hoa được chần qua nước sôi rồi trộn cùng các loại gia vị đặc trưng miền rừng núi được giã nhỏ như hạt dỗi, hạt xẻn trộn cùng tiêu và ớt tạo thành một món ăn vừa thơm mà thoảng trong ấy còn có vị cay nồng ấm. Đây được xem là món ăn dùng để thiết đã khách quý đến nhà chơi của người dân nơi đây.
Mới hai món thôi đúng không? Vậy thì cho thêm món thứ ba luôn, hoa ban xào măng đắng. Một sự kết hợp vô cùng thú vị của vị đắng của măng đi kèm vị bùi bùi của hoa ban. Ăn một lần đảm bảo nhớ mãi luôn.
Niềm tự hào của miền Tây Bắc có cánh hoa ban trắng to lớn là thế, thì miền đồng bằng cũng không kém. Đã vậy còn không gì có thể tự hào hơn khi cánh hoa ấy lại là quốc hoa của Tổ quốc. Ấy chính là cánh hoa sen thanh khiết “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”.
Mà không chỉ có hoa mà gần như mọi bộ phận từ hoa sen đều có thể được chế biến thành những món ăn ngon nhưng lại vô cùng tinh tế. Đi từ trên xuống ta có hương thơm từ hoa sen, ướp hương vào chè, mang tới loại chè sen có hương và vị thật thanh tao.
Nhấp một ngụm chè sen nóng mà cảm được cái ấm nồng cùng hương sen thoang thoảng khắp nơi khiến người thưởng thức có cảm tưởng như mình đang được thả hồn giữa một đầm sen rộng bao la thơm nức.
Cánh hoa sen sau khi đã tàn, để lại phần đài sen với những hạt sen to tròn. Hạt sen thu hoạch về có thể nấu chè hạt sen đường phèn ăn thật thanh mát, như xua tan đi cái nóng oi ả mùa hè.
Trong hạt sen còn có tim sen. Tim sen ngâm nước nóng để có chè tim sen, nhẫn đắng nhưng lại thơm và hậu ngọt thanh, vừa tốt cho sức khỏe vừa giúp an thần rất tốt.
Rồi thì tới lá sen ủ cơm, ủ cốm dẹp, tạo cho món cơm một mùi thơm không thể nào có thể nhầm lẫn được với bất cứ hương thơm nào khác. Cốm dẹp được ủ trong lá sen dường như thơm và dẻo hơn loại cốm bình thương chăng? Sao khi ăn vào tôi thấy nó ngon hơn hẳn.
Sau lá thì tới ngó sen, là phần thân non của sen, xốp giòn. Chính vì đặc điểm ấy mà ngó sen được chọn là thành phần chính cho nhiều món gỏi. Gỏi ngó sen tôm thịt dường như là món ăn tiêu biểu và đặc trưng nhất. Ngó sen kết hợp cùng thịt luộc, tôm luộc, trộn đều cùng nước mắm chua ngọt pha đặc thêm chút vị bùi giòn từ đậu phộng. Đó hoàn toàn là một món khai vị tuyệt hảo.
Cuối cùng ở sen ta còn gì nữa nào? Đó chính là củ sen, củ sen tuy nhìn thô và to cứng là thế nhưng khi được hầm lên cùng chân giò hay hầm lên để nấu các món tráng miệng thì không gì có thể sánh bằng. Củ sen sẽ bùi, còn giúp cho nước hầm có được vị ngọt thanh tao nữa.
Có thể thấy, đối với sen, chúng ta không hề bỏ phí đi bất cứ một bộ phận nào cả. Một loại hoa vừa đẹp, vừa thơm mà vừa ăn được từ trên xuống dưới như vậy thì được xem là quốc hoa quả không sai đúng không. Lúc nào đói thì vặt quốc hoa ra mà ăn thôi chứ nhỉ.
Thế rồi ở vùng sông nước miền Tây ở phía Nam của Tổ quốc, chúng ta có gì nhỉ? Đó đơn giản là những loài hoa cực kỳ giản dị và đời thường nhất. Chúng gần như là xuất hiện ở khắp mọi nơi quanh chúng ta, có thể bước ra khỏi nhà là đã có thể mang chúng về để chế biến.
Đơn giản vì chúng có thể được trồng hay tự mọc quanh nhà mà không cần phải mất công chờ đợi hay mua sắm xa xôi. Mở đầu với một loại hoa hết sức mộc mạc mà thân thuộc:
“Với màu điên điển say mê, vàng trong ánh mắt vỗ về gót chân. Trót thương tình nghĩa vợ chồng, Nên bông điên điển nở cho lòng vấn vương.”
Những câu hát ấy nhắc tới một loại hoa nhỏ bé gần như là mọc dại ở vùng sông nước. Đó là hoa điên điển, cứ đến mùa nước nổi khoảng tháng 9 – tháng 10 thì loại hoa có màu vàng thường nở thành từng chùm ở quanh bờ sông.
Bông điên điển nấu canh là món đơn giản nhất được chế biến, nó hiện diện trong các bữa cơm gia đình của những người nông dân. Bởi không khó để có thể có được một mớ hoa điên điển về để nấu canh.
Muốn đặc biệt hơn thì bạn không thể nào bỏ qua món lẩu mắm ăn cùng bông điên điển hay món bánh xèo hoa điên điển đặc trưng của người dân miền tây.
Có hoa điên điển rồi thì sao có thể thiếu hoa so đũa. Hoa so đũa thì khác điển ở chỗ, so đũa thì có quanh năm, nên bất cứ lúc nào muốn ăn thì sẽ có ngay chứ không phải chờ đợi cho tới mùa nước nổi như điên điển.
Tuy nhiên, không phải vì lúc nào cũng có, lúc nào cũng dễ kiếm mà so đũa lại bị xem là tầm thường hơn hay món ăn không được hấp dẫn bằng. Mà ngược lại, so đũa lại mang tới một sắc thái món ăn hoàn toàn khác và đặc biệt theo cách riêng của nó.
Hoa so đũa có vị nhẫn và thơm thường được dùng để nấu canh chua và ăn cùng các loại mắm. Đặc biệt của loại hoa này là vị đắng nhẹ nhưng vô cùng dịu ngọt, cho so đũa vào canh nào là canh đó tỏa mùi thơm ngát.
Cũng như điên điển, cái vị của so đũa khi kết hợp với các loại cá tép miền sông nước cứ như thể chúng sinh ra là dành cho nhau vậy. Chúng hợp với nhau như một nhóm không thể tách rời, mà từ đó tạo nên một nét đặc trưng của sắc màu ẩm thực miền sông nước.
Bạn có nghĩ với những loại hoa tôi vừa kể trên, nếu kết hợp lại trong cùng một món ăn nó sẽ như thế nào không? Thật khó hình dung đúng không, nhưng khó không có nghĩa là không có đâu nhé. Tôi đã tìm thấy rồi đấy, đó chính là lẩu mắm và các loại hoa.
Món lẩu mắm đậm đà và dậy lên mùi mắm thơm lừng ăn kèm nào hoa điên điển, hoa so đũa, hoa bí, hoa súng còn có cả thiên lý, rồi thì thêm cả hoa bắp chuối.
Mới kể thôi đã thấy một món ăn ngập tràng sắc hoa rồi đúng không. Món ăn là nơi quy tụ tất cả những thứ được cho là tinh túy và đặc sắc nhất của miền sông nước.
Từ nước lèo được nấu từ mắm cá linh xay nhuyễn, có mùi vừa phải, không quá nồng đậm nhưng cũng không quá nhạt nhẽo. Nhưng lẩu thì đâu chỉ có mỗi hoa và mắm, còn phải có đầy đủ các loại thịt các ăn kèm chứ. Nào là tôm sú, cá lóc hay mực.
Sau hải sản thì là các loại thịt nữa chứ, thịt ếch này, thịt ba chỉ này, hay có thể là cả thịt bò tùy theo sở thích hay khẩu vị của mọi người. Hoa tươi và đầy màu sắc như thế nhưng không thể không có thêm các loại rau sống rau rừng đặc trưng nữa.
Khi mọi thứ đã sẵn sàng để chuẩn bị thưởng thức thì hãy dùng thị giác của bạn ngắm nhìn lại tất cả mọi thứ một lần thật kỹ, sau đó nhắm mắt lại tiếp dùng khứu giác để hít hà cái mùi thơm nồng nàng đậm đà của món ăn.
Hương săc đã thưởng thức xong thì mới dùng cả tâm hồn của mình nếm thử món ăn nhé. Hãy cảm nhận trọn vẹn nhất tất cả mùi vị của món ăn, bạn sẽ thấy chúng hoàn quyện vào nhau một cách hoàn hảo, không có một vị nào nhiều hơn cũng không có một vị nào bị lấn át đi mất. Tất cả như hòa lại làm một không thể tách rời.
Đấy, kể ra mới thấy, hoa đâu chỉ để ngắm, để mang về làm đẹp cho không gian sống, mà hoa còn có thể làm “đẹp cho ẩm thực”.
Hoa như mang một hương vị mới, một làn gió tươi tắn và khác lạ vào trong từng món ăn mà nó hiện diện. Tự những cánh hoa ấy đã làm tôn thêm giá trị của chính nó, không những thế nó còn mang lại cả một màu sắc đặc biệt trong văn hóa ẩm thực Việt Nam nói riêng mà cho ẩm thực thế giới nói chung.
Và còn rất nhiều hoa khác nữa và nếu các bạn muốn thì tôi sẽ lại viết về những món hoa này trong một bài khác sau này.
